İş hayatındaki tüm zorluklar bir yana, bu “Toxic Konuşma” bir yana. Öncelikle bir kelime anlamına bakalım Toxic ne demek?
Toxic: zehirli, toksik, kötü niyetli, iyi gelmeyen, zararlı.
Bu tanımı iyi anlamak gerekir. Toxic konuşma sadece küfürle, sinirle, yüksek ses tonuyla konuşma değildir. Benim en beğendiğim ve kapsayıcı olduğunu düşündüğüm tanım “iyi gelmeyen” tanımıdır.
Yazının devamında farklı “Toxic Konuşma” örneklerini yazsam da gel birlikte hepimizin bilerek veya bilmeyerek yaptığı bazı konuşmalara bakalım;
“Ya bu Murat iyi çocuk ama şu kodu da bi düzgün yazsa”
“Ya bu eleman niye böyle yapıyor. 40 defa dedik yapma diye hala aynı”
“Abi adam çalışmıyor ki, anca goygoy”
“Bu işi Murat yaptı. Eline yüzüne bulaştırmış”
“Ya abi gittim dedim ki “bakın yanlış yapıyosunuz” dedim beni dinlemediler, gördün mü bak ne oldu. Patladı proje”
“Ben dediydim”
“Kalkmış bana diyor ki o kod öyle yazılmaz. Gel de kendin yaz o zaman”
“E biz burda köpek gibi çalışalım, o orda keyif. Oooooh”
“Burdan/bundan bir cacık olmaz, demedi deme”
“Yaptığımız işe bak aldığımız maaşa bak”
“Nasıl yaaaa benden daha mı çok kazanıyor?”
Bu cümleler tanıdık geldi değil mi? Kariyerim boyunca farklı zamanlarda (Son 4 cümle hariç) bu ve benzer cümleleri maalesef ben de kurdum. En kötü ihtimalle böyle konuşan kişilerin yanında durup onları susturmadım, belki bazen hak veren taraf oldum ve bu konuşmaları destekledim. Geriye dönüp baktığımda “keşke yapmasaydım” dediğim az sayıda olaylardan biridir bu tip konuşmalar.
Bu oldukça geniş bir konu ve eminim ki herkes kendi tecrübesini düşünerek bir şeyler söyleyecektir. Eğer bu konu hakkında senin de fikirlerin varsa lütfen benden esirgeme.
Toxic Konuşma Kategorileri
Toxic konuşma her alanda ve seviyede olabilir. En sık karşılaştığım konuşma biçimlerini kendimce 3 kategoride gruplandırabilirim.
Kendinden daha az kıdeme sahip kişi hakkında konuşmak.
Özellikle yönetici iş insanlarının düştüğü yanlış. Bu konuşmanın ana konusu ilgili kişiyi geliştirmek/yetiştirmek, daha iyi çalışmasını sağlamak değilse Toxic konuşmanın içinde olman muhtemel.
Yanlış: Murat hiç iyi çalışmıyor.
Doğru: Murat’ın daha iyi çalışması için ne yapabiliriz?Yanlış: Bu Murat çok konuşup az iş yapıyor, Murat’ın yaptığı işte anca bu kadar, daha ne bekliyon?
Doğru: Murat’ın yaptığı iş kalitesi ile ilgili sorunumuz var. Acaba daha etkin olduğu kısımlarda iş verebilir miyiz?
Ekibinizde çalışan ve sizden daha az kıdemli bir arkadaşınız hakkında konuşuyorsanız ve konuştuğunuz kişi yöneticiniz değilse çok büyük ihtimalle Toxic konuşmanın içindesiniz.
Yanlış: Bu Murat var ya hem bişeyden anlamıyor, hem bana gelmiş şekil yapıyor.
Doğru: Murat bilgi eksikliğinden ötürü bazı konularda yanlış fikri doğru gibi konuşuyor. Kendisiyle konuşsam bu konuda orta yol bulabilir miyiz?Yanlış: Bok gibi kod yazmış Murat. Buna bir de bu kadar para veriyorlar
Doğru: Bu cümlenin doğrusu yok. İşin içinde maaş bilgisi varsa hiç bir konuşma olumlu bitmez. Son cümleyi söylemezseniz şöyle düzelebilir: “Murat yanlış kod yazmış, bu bize ileride sorun olur, dur kendisine anlatayım da bilgi paylaşımı olsun aynı yanlışa düşmesin”
Kendinle aynı kıdeme sahip kişi hakkında konuşmak
Bu sanıyorum bir çoğumuzun en çok yaptığı konuşma biçimi. Çünkü genelde aynı kıdeme sahip insanlarla daha yakın çalışırız.
Yanlış: Kardeş ben de aynı işi yapıyorum o da, ama ona daha çok maaş veriyorlar
Doğru: Bu cümlenin doğrusu yok. Toxic konuşma içerisindesiniz hatta Toxic İnsansınız. Ne demiştik yukarıda “Konuşmanın içerisinde maaş bilgisi varsa oradan kimseye hayır gelmez”Yanlış: Abi ben daha çok çalışıyorum Murattan, yardırıyorum sabah akşam, o laylaylom.
Doğru: Bende çok fazla iş var, acaba Murat ile paylaşsam daha dengeli iş çıkartabilir miyiz? Belki böylelikle daha çok işi çıkartıp müşteriye sunabiliriz.Yanlış: Murat kendisini geliştirmiyor hocaaaam. Biraz daha gayret gösterse aslında iyi olur.
Doğru: Bakın çok düzgün duruyor cümle ama bu da yanlış. Peki nasıl olabilirdi: Yavuz’un X teknolojisi hakkında eksik olduğunu görüyorum. Şu okuduğum kitap ona fayda sağlayabilir, kendisi ile paylaşıp karşılıklı bilgi alışverişi yapabiliriz (yok artık, bu kadar da Polyanna olunmaz dediysen Toxic insansın)
Kendinden daha kıdemli kişi hakkında konuşmak.
Bu konuşma ise genelde yöneticiyi beğenmeme şeklinde olur. Bir tık üstünde şirketi beğenmemeye ve istifaya doğru gidebilir.
Yanlış: Ya bu işi yapıyoruz ama hiç bir faydası yok. Bak gör 2 gün sonra iptal olur bu iş.
Doğru: Yönetim/Yöneticimin göremediğini düşündüğüm bir konu var ve risk taşıyor. Bunu paylaşsam acaba bu işten vazgeçerler mi?Yanlış: Ben dedim abi burdan bi cacık olmaz.
Doğru: Gerekli uyarıları zamanında yaptım mı? Acaba önlemek için ne yapabilirdim? Daha fazla etkim olabilir miydi? Yöneticilerimle daha sık konuşmam gerekir, kendimi ifade etmem gerekir. Bana daha fazla ifade özgürlüğü sağlanması lazım. Bunu nasıl kazanabilirim?Yanlış: Söyledik abi dinlemiyor ki, anca kendi söyledikleri. Baskı baskı baskı.
Doğru: Söylem biçimimi nasıl değiştirebilirimde ikna edebilirim? Acaba doğru anlatamıyor muyum? Her yöntemi denedim mi? Rakamsal ve somut verilerle gitsem daha iyi olabilir. Doğru ölçersem, ikna edebilirim.
Dikkat ettiyseniz verdiğim örnekler bir şirketin bütünü kapsayacak düzeylerde. Yani “Toxic Konuşma” herkesin düşebileceği bir yanlış. İster işe yeni başlayan biri olsun, ister kıdemli, ister yönetici. Sahip olduğunuz tecrübeye göre “Toxic’leştirme” etkiniz ise değişmez. İş hayatına yeni başlayan bir kişi bile, eğer engellenmezse, tüm şirket kültürünü çok hızlı bir şekilde bozabilir. Veya bozuk bir şirket kültürüne sahip ortamda yeni başlayan bir kişi bile çok hızlı “Toxic’leşebilir”.
Bu örnekleri sen de kurgulayabilirsin. Aklına gelen veya sıkça karşılaştığın durumlar varsa benimle paylaşmayı unutma.
Nasıl Toxic Olunmaz
Benim “Nasıl Toxic Olunmaz?” ile ilgili kendimce geliştirdiğim bir formülüm var. Bu formülü bazen uygulayabiliyorum, bazen uygulayamadığımın farkına varıp kendimi durduruyorum, bazen de belki hiç uygulayamıyorum (ama pes etmiyorum):
“İş veya iş arkadaşlarımla ilgili konuşurken söylediğim sözler müşterinin faydası için olmak zorunda, aksi takdirde Toxic bir konuşmaya dönüşebilir”
“Nasıl yani? Herşey nasıl müşteri faydası ile kıyaslanabilir ki?” demeyin. Mesela:
Murat bu işi yanlış yapıyor abiiiii. Yanlış tasarladı o işi. Patlayacak bak gör.
Yukarıdaki cümlede sadece sorun tespiti var. Bu cümlenin, bıraktım müşteriyi, kimseye faydası yok. Hele bir de karşıdaki insan bu cümleye çözümü düşünmeden “Evet yeeaaa” şeklinde desteklerse işte Toxic konuşmanın içindesin. Başlasın dedikodu.
Peki bunu nasıl söylemek gerekir? Nasıl düzeltsek daha iyi olur? Müşteriye nasıl faydası olur? Şöyle olabilir mi?
Murat bu işi yanlış yapıyor. Mimariyi x teknolojisine göre kurgulasa sistemimiz daha hızlı olur. Ekran açılış sürelerimiz azalır. Müşteriler işlerini daha hızlı yapar.
Yukarıdaki cümlede de sorun tespiti var, ama ayrıca çözüm önerisi var, ayrıca elde edilecek fayda var.
Sorun: Murat bu işi yanlış yapıyor.
Çözüm: Mimariyi x teknolojisine göre kurgulamalı.
Fayda: Sistem hızlanır, ekran açılışı hızlanır, müşteri memnun olur.
Bu yaklaşım, karşıdaki insanı “Murat” dedikodusundan çıkartıp “X Teknolojisi”ni düşünmeye yöneltebilir. Belki birlikte fikir yürütülür ve çözüm için Murat ile konuşulur. Murat o işi X teknolojisi ile yapar. Ekranlar daha hızlı açılır. Müşteri mutlu olur. Herkes kazanır. Peki bunu yaptınız, hemen peşine gelecek olan Toxic konuşma örneğine bakalım:
Ben dedim de öyle yaptı yoksa nerden yapacak. Ben söyledim yaaani. Bize de bir teşekkür etmedi ama.
Bakın ilk örnekte ne güzel düzelttik sonra gittik yine faydası olmayan (Toxic) konuşma içine girdik. Halbuki şöyle deseydik:
Muratla konuştuğum iyi oldu, ortaya güzel iş çıktı, daha sık konuşmamızda fayda var demek ki.
Muhtemel Toxic Konuşmalar
Eğer şu konularda konuşuyorsanız muhtemelen çok mutsuz olacağınız Toxic konuşmanın içindesiniz (hatta Toxic insan olabilirsiniz).
- Yaptığınız işi bir başka takım arkadaşınızla sadece kendinizi yüceltmek veya sadece arkadaşınızı gömmek için konuşuyorsanız
- Bir başkasının aldığı parayı konuşuyorsanız (kesin Toxic insansınız)
- Bilmediğiniz veya az bildiğiniz konular hakkında fikir üretip çıkarım yapıyorsanız.
- Karşınızdaki kişinin herhangi bir işini veya özelliğini küçümsüyor/basitleştiriyorsanız.
- Konuşurken ses tonunuzu azaltma veya arttırma isteği duyuyorsanız. Konuşurken sağa sola bakıp vaziyet alıp konuşma ihtiyacı hissediyorsanız da aynı kapıya çıkar.
- Medeni bir insana yakışmayan kelimeler kullanıyorsanız (Toxic olma ihtimaliniz yüksek)
Bu ve benzer konuları konuşurken çok dikkatli olmak gerekir. Bir anda maksadını aşan cümleleler kurarken bulabilirsiniz kendinizi.
Kendimce geliştirdiğim bir yöntemde gün sonunda yaptığım konuşmaları (öne çıkanları tabii ki) zihnimde yeniden canlandırıyorum. Aynı cümleleri farklı bir ruh halinde yeniden kurmaya çalışıp “Acaba Toxic’leştim mi?” diye düşünüyorum. Eğer istemediğim bir konuşma yatıysam, düzeltmek için gereken adımları belirleyip devam ediyorum. Bu yöntem sayesinde kendi kendime oto kontrol mekanizamamı geliştirebiliyorum. Bir sonraki konuşmamda “Toxic’leşme” ihtimalim varsa zihnim bana uyarı verebiliyor :D
Sonuç
Toxic konuşma iş hayatının en can yakan, takımları en mutsuz kılan, olacak işleri oldurtmayan ve kötü kültürün oluşmasındaki en büyük etken. Bu yanlışa her bilgi seviyesinden insan düşebilir. Önemli olan tekrarlamamak, bu davranış biçiminde ısrarcı olmamak. Buna karşı şirket, takım, çalışma arkadaşı olarak top yekün savaşmazsak, hepimizi yer bitirir. Buna izin vermemeliyiz!
Yazıma verdikleri destek, fikir ve yorumlarından ötürü Kadire, Elçin Hanım’a, Kübraya, Serkan’a, Mehmet’e, Aynur’a ve kıymetli ekip arkadaşlarıma teşekkürler.
Bonus:
Aşağıdaki yorumu çok beğendim ve virgülüne dokunmadan sizinle paylaşmak istedim. Çok net tespit:
İnsan birini eleştirirken, kendisinin de benzer zorlukları bir zamanlar yaşadığını unutup, başkaları için acımasızca yorumlar yapabiliyor. Ya da, kendisi aynı durumda olsa belki de benzer bir reaksiyon vereceğini düşünmeyebiliyor.
Bir yerde okumuştum. Sizden farklı bir yol takip eden birini gördüğünüzde ortak bir yan bulmaya çalışın diyordu. “Aynı benim gibi, o da sonuca varmak için çabalıyor ama farklı bir yol kullanıyor” demek gibi mesela. https://www.mindful.org/just-like-me-compassion-practice/
Elçin Asyalı
Bonus:
(videoda bahsi geçen 3lü filtreleme tekniğini izlemenizi tavsiye ederim)
